KOHLBERG AHLAKİ GELİŞİM KURAMI

Kohlberg tarafından tasarlanmış ve insanın hayat süreci boyunca hangi ahlaki gelişim evrelerinden geçtiğini açıklayan bu kurama göre ahlak, kolaydan zora doğru giden bir dizi gelişim basamağı şeklinde sınıflandırılır. Kişi, kendini ayrı bir birey olarak tanımasından itibaren bu basamaklarda ilerleyebilir, gerileyebilir veya sadece durabilir. Hayat süresince son basamağa gelemeyebilir. Kişi, hayatında karşılaştığı ikilemlerde aldığı kararlara göre bu basamaklarda yol alır.

1. Gelenek Öncesi Ahlak Gelişimi

Henüz çocukluk döneminde olan kişinin ahlak algısı, etrafında gördüğü iyi-kötü davranışlar yani kaçınılmak istenen cezalar ya da alınmak istenen ödüllere göre şekillenir. Bu dönemde ahlak anlayışı, otorite figürü olan yetişkinler tarafından belirlenir. Çocuğun ihtiyaçları göze alındığında bu oldukça normal bir durumdur.

• Ceza-İtaat Eğilimi (1. Evre): Çocuğun cezadan sakınmak için kurallara uyduğu görülür.

  
  

• Kişisel Ödül Eğilimi (2. Evre): Çocuk kişisel ihtiyaçlarına göre iyi ve kötüyü ayırır. Karşılıklı bir yarar oluşturmaya çalışılır.

  
  

2. Geleneksel Ahlak Gelişimi

Artık sosyal çevreden, çevrenin beklentilerinden, içinde bulunduğu geleneksel düzenden ya da uyması gereken kurallar çerçevesinde onaylanma ihtiyacı içinde ahlak gelişir. Değer verdiği, rol model aldığı yetişkinlerin ahlaki değerleri içselleştirilmeye başlanır. Ancak sorgulama ve nedenselleştirme henüz yoktur.

• İyi Çocuk Eğilimi (3. Evre): Memnun etme, onaylanma ihtiyacı ve bu yüzden kurallara uyma gözlemlenir.

  
  

• Kural ve Düzen Eğilimi (4. Evre): Otoriteye saygı duyar çünkü düzenin böyle korunacağına inanır. Kurallara uyar ve bunları mutlak otorite olarak görür.

  
  

3. Gelenek Sonrası Ahlak Gelişimi

Birey, kendi yargıları sonucu belli ahlaki düşünce kalıplarına sahip olur. Bunları başkaları ve otoriteden bağımsız, kendi düşünceleri öncülüğünde oluşturur. Kişi hakları, adalet, eşitlik gibi ilkelere dayanır.

• Toplumsal Anlaşma Eğilimi (5. Evre): Ahlak inancı, tüm sosyal katmanların haklarının olduğu, insanların bir, eşit olduğu ve adalet ihtiyacına dayanır.

  
  

• Evrensel Ahlak İlkesi Eğilimi (6. Evre): Eşitlik, adalet gibi kavramlar kişisel vicdan sorununun sonucudur. Herkes eşittir ve aynı adalet haklarına sahiptir. Milliyet, ırk, azınlık vb. gibi sınıflandırmalar yoktur, kişi sadece insan olduğu için adalet hakkına sahip kabul edilir.

  
  

Kohlberg’e göre kişinin bu gelişiminin bilişsel beceri gelişimi ile desteklenmesi gerekir. Çünkü bu evrelerde karşılaştığı sorunları çözebilmesi için düşünme, karar verme ve harekete geçme gibi kompleks bilişsel becerilere sahip olması gerekir. Her insan farklıdır, değişir ve gelişir. Herkesin hayatını oluşturan biyolojik etmenler ve bu hayatı farklıca, özel olarak geliştiren çevresel etmenleri vardır. Bu tarz gelişim kuramları, bu süreçleri değerlendirmemiz için bize kılavuzluk ederler.

Hande Mert